Phụ Lục
Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật
Nam Mô Đại Hiếu Mục Kiền Liên Ma Ha Tát
Ý NGHĨA VU LAN: BÁO ÂN, THOÁT KHỔ VÀ TỪ BI
Kính thưa quý Phật tử,
Hôm nay ngày Rằm tháng bảy PL 2568 – Dương lịch 2024, Thiền viện Vạn Hạnh, Tp. Hồ Chí Minh lại hòa nhập vào truyền thống Vu lan của cả nước, một lễ hội Phật giáo mang tính nhân văn, thiêng liêng và ý nghĩa sâu sắc, đó là Báo ân, Thoát khổ và Từ bi.
Vu-lan còn được gọi là lễ báo hiếu, báo ân là một đặc thù riêng có của Phật giáo, là một trong những ngày lễ chính của Phật giáo Bắc tông và của văn hoá Việt Nam và các nước Đông Á.
Lễ Vu-lan này trùng với Tết Trung Nguyên ở Trung Hoa và cũng trùng hợp với ngày Rằm tháng 7 Xá tội vong nhân của phong tục Á Đông. Theo tín ngưỡng dân gian, là ngày mở cửa ngục, ân xá cho vong nhân nên có lễ cúng cô hồn vào buổi chiều cho các vong linh không nơi nương tựa, không có thân nhân trên trần thế để thờ cúng, và là ngày mọi tù nhân ở địa ngục có cơ hội được xá tội, được giải thoát, sanh về cảnh giới an lành.
Vu-lan hay Vu-lan-bồn là phiên âm từ chữ Phạn Ullambana. Ullambana có gốc từ động từ ud-√lamb, nghĩa là “treo (ngược) lên”. Dịch ý theo mục đích của Kinh Vu-lan-bồn chỉ cho sự giải thoát những kẻ khổ sở tột cùng ở cảnh giới địa ngục.
Trong kinh Vu-lan-bồn có câu chuyện Mục-kiền-liên cứu mẹ. Mục-kiền-liên khi còn theo Bà-la-môn giáo tu luyện thần thông. Khi thành công thì ngài quán chiếu tìm kiếm hương linh mẹ, thấy mẹ đang chịu sự thống khổ ở địa ngục. Quá đau lòng ngài đã dùng thần thông cho hóa thành một bát cơm dâng lên mẹ. Người mẹ khi bưng bát cơm vội vàng một tay bốc cơm và tay kia che bát cơm lại, nhưng cơm vừa đến miệng đã biến thành lửa không thể ăn được và tiếp tục bị thống khổ. Mục-kiền-liên sau đó phải thỉnh cầu sự giúp đỡ của đức Phật. Đức Phật dạy rằng, phải thỉnh mời đại tăng sau ba tháng an cư chú nguyện cho thì mới cứu mẹ được. Mục-kiền-liên liền vâng dạ và người mẹ đã thoát khổ.
Trên là trong truyền thống Phật giáo Bắc tông. Trong truyền thống Phật giáo Nam tông, được ghi chép trong kinh tạng Pali, đức Phật cũng dạy cách tri ân và báo ân mẹ cha.
Đức Phật dạy, ân mẹ cha rất lớn. Ngài dạy, khi sinh ra đời mà không gặp Phật thì thờ cha kính mẹ là thờ Phật. Mẹ cha là những đấng sinh thành giới thiệu chúng ta với tư cách là con người có chủng tử Phật ở trên hành tinh này và mẹ cha hy sinh tất cả của cải vật chất lẫn tình cảm mong cho sự lớn khôn thành đạt của con cái, là người công dân tốt cho gia đình và xã hội. Vì vậy, một vai cõng cha, một vai cõng mẹ đi suốt cả cuộc đời của mình thì sự báo ân đó cũng khó lòng đền đáp được. Tuy vậy, đức Phật cũng đã chỉ ra một sự báo ân, báo hiếu đúng Chánh pháp; nghĩa là, con cái phải tạo điều kiện cho mẹ cha khi đang còn sống được tu tập giới-định-tuệ của Phật giáo vì chính đây sẽ giúp cho mẹ cha không những có được hạnh phúc trong đời này mà còn cho những kiếp sống tương lai; trong khi, nếu chỉ cung phụng vật chất thôi thì chỉ được lợi lạc trong một đời và nếu không khéo thì kết quả ngược lại, giúp nuôi dưỡng lòng tham lam trong người của mẹ cha. Để cho mẹ cha yên tâm tu tập thì con cháu cũng cần phải tu tập vì làm sao hai đấng sinh thành yên tâm tu tập được khi thấy con, cháu ăn chơi, đàng điếm. Khi mẹ cha đã qua đời thì sự báo hiếu mẹ cha đúng đắn là con cháu phải tiếp tục tu tập Phật giáo để làm gương cho con cháu trong tương lai.
Trong câu chuyện MKL cứu mẹ thoát khỏi địa ngục cho ta bài học gì? Vâng, với tính tham lam ích kỷ của người mẹ thì cho dù MKL có dùng thần thông biến hóa, ba đầu sáu tay giúp đỡ thì cũng không sao cứu mẹ thoát khỏi khổ đau. Chỉ có tinh thần vô ngã vị tha, do chuyên tâm tu tập giới-định-tuệ của Phật giáo mới tạo ra một thần lực mạnh mẻ mà ở đây là hình ảnh của chư tăng sau 3 tháng an cư tập trung tu tập giới- định-tuệ mới có thể hoá giải khổ đau do tham lam ích kỷ của cái tôi, cái ngã mang lại. Cái hay của câu chuyện là ngoài việc giáo dục tinh thần báo hiếu mẹ cha thì cũng chỉ ra phương cách tu tập Phật giáo để đoạn diệt khổ cho bản thân và thể hiện lòng từ bi đối với tất cả mọi người mà không phân biệt.
Phật giáo là một tôn giáo đặc biệt quan tâm đến báo hiếu, báo ân. Đức Phật khi chứng ngộ dưới gốc cây bồ đề đã thấy được mối quan hệ mật thiết của mọi sự vật, hiện tượng; qua đó, không một sự vật hiện tượng nào có thể tồn tại độc lập được. Qua đó, có bốn mối quan hệ: 1) cha mẹ; 2) thầy tổ; 3) đất nước; và 4) xã hội – môi trường. Trong đó, quan hệ cha mẹ là quan trọng nhất vì nếu không có quan hệ này thì sẽ không có ba quan hệ còn lại.
Tóm lại, qua cả hai truyền thống Phật giáo Bắc tông và Phật giáo Nam tông cho thấy rằng, mối quan hệ mẹ cha và con cái là một mối quan hệ nhân-quả liên tục, mẹ cha – con cái – mẹ cha. Con cái sẽ là những bậc mẹ cha trong tương lai; và việc tri ân – báo ân đúng đắn là tất cả mọi người cần phải chuyên tâm tu tập giới-định-tuệ của Phật giáo cho viên mãn, khi ấy hành giả có trí tuệ ba-la-mật sắc bén như thanh kiếm có thể đoạn tận tham-sân-si trong bản thân mình như chặt đứt gốc rễ của cây sa-la, và chúng sanh tất sẽ thoát khỏi khổ đau của tham lam ích kỷ được ví như cảnh giới ở địa ngục.
Trước khi dứt lời, chúng tôi kính chúc toàn thể quý Phật tử có được một mùa Vu-lan báo hiếu năm Giáp Thìn 2024 thật hạnh phúc trong gia đình với mẹ cha dù hai đấng sinh thành đang còn hay đã khuất bóng và mỗi người chúng ta lại có thêm một tuổi đạo, thêm sức mạnh để thoát khổ và tăng trưởng tinh thần từ bi không phân biệt đối với tất cả mọi người..
Nam mô Đại hiếu Mục-kiền-liên Ma-ha-tát tác đại chứng minh.
Hoà thượng Thích Tâm Đức
(Bài phát biểu của HT. Thích Tâm Đức nhân Mùa Vu Lan báo hiếu 2024 tại Thiền Viện Vạn Hạnh, Tp.HCM)